Permacultuur

Waar zal ik beginnen? Voor nieuwkomers in de wereld van de permacultuur eerst even kort wat feiten op een rij:
Permacultuur ontstond in de jaren zeventig toen de Australische bioloog Bill Mollison en zijn student David Holmgren hoopvol de Tasmaanse oerbossen introkken op zoek naar antwoorden op de toen al schrijnende gevolgen van monocultuur: bodemerosie, de toename van plagen en ziekten bij gewassen, bodemuitputting … Door nauwkeurige observatie wisten de twee pioniers de ecologische principes van dit ecosysteem te achterhalen en een methode te ontwikkelen waarmee de mens zijn leefomgeving op een ecologisch duurzame en economisch stabiele manier kan ontwerpen. Permacultuur kun je dus niet alleen toepassen bij het verbouwen van voedsel, de permacultuurprincipes kunnen bijvoorbeeld ook worden ingezet bij het ontwerpen van een huis, het verbeteren van de waterhuishouding of het ontwikkelen van een nieuw economisch model.

Voor mij is de permacultuur een onuitputtelijke bron van inspiratie bij de productie van hoogwaardig voedsel en bodemverbetering. Haar gedachtegoed zet me voortdurend aan tot circulair denken en nauwkeurig observeren. De permacultuur stimuleert me om van gebonden naar verbonden te bewegen en mezelf eraan te blijven herinneren dat de gezondheid van de aarde hand in hand gaat met de gezondheid van ál haar bewoners.

Naast drie ethische principes – zorg voor de aarde, zorg voor de mens en eerlijk delen – formuleerde Bill Mollison tien ontwerpprincipes die als leidraad kunnen dienen om de filosofie achter de permacultuur toe te passen. David Holmgren stelde twaalf principes op, hun principes overlappen elkaar sterk. De tien principes van Mollison, die ik hieronder kort omschrijf, zijn iets concreter en goed toe te passen bij het ontwerpen van een eetbare tuin.

Permaculture is about designing sustainable human settlements through ecology and design. It is a philosophy and an approach to land use which weaves together microclimates, annual and perennial plants, animals, soils, water management and human needs into intricately connected productive communities ~ Bill Mollison & Reny Mia Slay

Permaculture is revolution disguised as organic gardening ~ Graham Burnett

PERMACULTUUR IN DE TUIN
Een permacultuurtuin kan er wild uitzien. ‘Onkruid’ blijft vaak staan, de grond wordt niet gespit en uitgebloeide planten staan ’s winters fier overeind. De bodem wordt bedekt gehouden, het liefst met levende planten en anders met mulch. Maar het is een fabeltje dat je in een permacultuurtuin niets hoeft te doen. Zeker als je toch voornamelijk eenjarige groente wilt verbouwen. En ook jonge vaste planten hebben voldoende aandacht en verzorging nodig!
Een tuin is net een minimaatschappij: voor iedereen is een rol weggelegd en je komt jezelf soms keihard tegen.
Al voel je je nog zo verbonden met je tuin, de kringloop sluiten doe je niet (laten we wel wezen, de meeste mensen poepen nou eenmaal niet in hun tuin!). Voor alles wat je oogst móet je daarom compost toevoegen. Je groenafval is goud waard!
Permacultuur in je tuin betekent: een gezonde bodem, meer biodiversiteit en hoogwaardig voedsel.

VOEDSELZEKERHEID
In 2050 leven er bijna tien miljard mensen op aarde, het merendeel hiervan zal in steden wonen. Er is steeds minder grond beschikbaar en de grond die beschikbaar is voor voedselteelt wordt niet optimaal benut (onze conventionele manier van landbouw bedrijven gaat gepaard met bodemuitputting, bodemerosie, grootschalig mislukte oogsten, vervuiling, waterverspilling en transport over lange afstanden). Kleinschalige lokale productie, zoals stadslandbouw of roof top farming, verkleint de kloof tussen voedselproductie en -consumptie (korte ketens) en kan een behoorlijke duit in het duurzaamheidszakje doen. Ook het voorkomen van voedselverspilling en een aangepast voedingspatroon kunnen flink bijdragen aan een mondiaal voedselzeker bestaan.

Met de komst van kunstmest zijn we de plant rechtstreeks gaan voeden. Tot die tijd was het normaal om de bodem te voeden: met mest, compost en alle andere organische materialen die op een boerderij te vinden zijn. Het bodemvoedselweb (de gemeenschap van bodemleven) zorgde ervoor dat de plant de juiste voedingsstoffen kreeg in de juiste hoeveelheden en dat de bodem water kan vasthouden. Het zorgde ook voor structuur: de juiste verhouding van water, lucht, bodemdeeltjes en organisch materiaal. Omdat kunstmest het bodemvoedselweb vernietigt, loopt de bodemkwaliteit terug waar kunstmest gebruikt wordt, vaak met catastrofale gevolgen. Bij permacultuur staat de bodem centraal: het is tenslotte de basis van onze samenleving. Door de kringlopen weer te sluiten kunnen we weer gezond voedsel krijgen, zodat we weer gezonde mensen worden. ~ Marc Siepman

EENJARIG VERSUS VAST
Landbouw is eigenlijk helemaal niet zo natuurlijk. Wij zijn de enige diersoort op aarde die ecosystemen verwoest ten behoeve van voedselproductie.
Ons huidige voedingspatroon bestaat voornamelijk uit eenjarige gewassen. Eenjarigen produceren enorme hoeveelheden zaden en vruchten, maar vragen om gigantisch veel input. Vaste eetbare planten produceren minder, maar zijn een stuk sterker en hebben een hogere voedingswaarde. Bovendien krijgt de bodem bij de teelt van vaste eetbare planten de kans om te herstellen en kan het bodemleven worden opgebouwd in plaats van worden afgebroken. Kunnen wij omschakelen naar een voedingspatroon dat minder eenjarige groente en granen bevat en meer vaste gewassen? In een interview met toekomstboeren vertelt Taco Blom over zijn bosrandtuinsysteem, waarmee hij aantoont dat duurzame teelt op basis van permacultuur absoluut toekomst heeft!

BEWUSTWORDING VAN GROND TOT KONT
Praten over eten, over wat je nou eigenlijk wel of niet zou ‘moeten’ of ‘mogen’ eten, of over hoeveel je eet, ligt gevoelig. En dat is ook niet zo gek met de hongerwinter in onze genen. Toch wil ik deze dialoog hier graag met je aangaan, niet om je ervan te overtuigen om anders te moeten eten, maar misschien wel om je een beetje te kietelen en aan het denken te zetten.
Alles staat met elkaar in verbinding. Alleen al door te ademen staan we direct in verbinding met het groen om ons heen (en hoe waanzinnig is dat, als je daar even goed bij stil staat?). Kortom: we maken deel uit van die hele grote voedselketen en hoe gezonder elke individuele schakel, hoe gezonder het geheel. Dus wat kun je doen? Hoe kun je minder voedsel verspillen, je groenafval composteren of gezonder eten? Hoe kun je stress verminderen (zodat jouw persoonlijke voedselmachine beter functioneert) of je voedselkilometers verkleinen? Wat kun jij doen om een steentje bij te dragen aan een voedselketen in balans?
Heb je een goed idee of een leuke anekdote? Laat van je horen!

Food has shaped our bodies, habits, societies and environments since long before our ancestors were human. Its effects are so widespread and profound that most of us can’t even see them, yet it is as familiar to us as our own face. Food is the great connector, the stuff of life and it’s readiest metaphor. It is this capacity to span worlds and ideas that gives food its unparalleled power. It is, you might say, the most potent tool for transforming our lives that we never knew we had. ~ Carolyn Steel

Permacultuur is de meest complete en inspirerende benadering die ik ken om onszelf – van individu via samenleving tot de hele godganse mensheid – mee te helpen onze koers op Aarde te verleggen, vèr voorbij het faillissement van het industriële tijdperk. Daarbij vormt de intelligentie van natuurlijke ecosystemen altijd weer ons kompas. De samenhang, efficiëntie, veerkracht en overvloed die we daarin kunnen leren zien – soms voor het eerst, soms weer opnieuw – schrééuwen inmiddels om toepassing in de wereld om ons heen: in de productie van ons voedsel, in onze omgang met bodem, water, groen, landschap, energie, grondstoffen, het ontwerp van woningen, en de ontwikkeling van sociale en economische systemen. Voor ieder van ons, of we nu vooral consument of producent zijn, is er letterlijk een wereld te winnen, wanneer we eindelijk echt verantwoordelijkheid nemen voor onszelf, voor onze eigen impact en omgeving, en daarin creatieve en volwassen keuzes maken. ~ Fransjan de Waard

LEESLIJST
Creating a Forest Garden ~ Martin Crawford
De hongerige stad ~ Carolyn Steel
Earth User’s Guide to Permaculture ~ Rosemary Morrow
Gaia’s Garden ~ Toby Hemenway
Herstellende landbouw ~ Mark Shephard
Het bodemvoedselweb ~ Jeff Lowenfels & Wayne Lewis
Het verborgen leven van bomen ~ Peter Wohlleben
Holzer’s permacultuur ~ Sepp Holzer
Permacultuur van appelboom tot zeekool ~ Linder van den Heerik
Permacultuur in je moestuin ~ Christopher Shein & Julie Thompson
Sitopia ~ Carolyn Steel
The Earth Care Manual ~ Patrick Whitefield
Tuinen van overvloed ~ Fransjan de Waard
Tuin smakelijk! ~ Vera Greutink